| |
| |
| |
1 Paulus komt tot Ephesen, ende vindt aldaer twaelf discipelen, die in den doop Ioannis gedoopt waren. 6 welcke hy de handen opleght, ende sy ontfangen de gaven des H. Geests. 8 Leert aldaer over de twee jaren, soo in de Synagoge, als in de schole van Tyrannus. 11 bevestigende sijne leere met bysondere wonderwercken, oock door sijne sweetdoecken. 13 Seven sonen Sceve, eens Ioodschen Overpriesters, besweerende by den name Iesu eenige besetene, worden van de boose geesten overweldight ende verwondt. 18 Vele belijdende hare daden, brengen hare boecken van ydele konsten by een, die verbrant worden. 21 Paulus neemt voor na Ierusalem te reysen. 23 Demetrius een silversmit, hem geneerende met kleyne silvere tempelkens van Diana te maken, verweckt eenen oproer tegen hem. 30 Paulus wilt uytgaen onder het volck om dat te stillen, maer het wort hem ontraden. 33 Alexander pooght verantwoordinge te doen, maer wort niet gehoort, om dat hy een Iode was. 35 Doch door den stadts schrijver word eyntlick desen oploop gestilt.
| |
1
ENde het geschiedde terwijle a Apollos te Corinthen was, dat Paulus 1 de bovenste deelen [des lants] doorreyst hebbende tot Ephesen quam: ende eenige discipelen [aldaer] vindende,
| |
2
Seyde hy tot haer, Hebt ghy 2 den Heyligen Geest ontfangen 3 als ghy gelooft hebt? Ende sy seyden tot hem, Wy en hebben selfs niet gehoort of daer 4 een Heylige Geest is.
| |
3
Ende hy seyde tot haer, 5 Waer in zijt ghy dan gedoopt? Ende sy seyden, 6 In den doop Ioannis.
| |
4
Maer Paulus seyde, Ioannes heeft | |
| |
wel gedoopt b den doop 7 der bekeeringe, seggende tot het volck, dat sy gelooven souden in den genen die na hem quam, dat is, in Christum Iesum:
| |
5
8 Ende die 9 [hem] hoorden, wierden gedoopt 10 in den name des Heeren Iesu.
| |
6
c Ende als Paulus haer 11 de handen opgeleght hadde, quam 12 de Heylige Geest op haer: ende sy spraken met 13 [vreemde] talen, ende 14 propheteerden.
| |
7
Ende alle dese waren ontrent twaelf mannen.
| |
8
Ende hy gingh in de Synagoge, ende sprack vrymoedelick, drie maenden langh [met haer] handelende, ende [haer] aenradende de saken 15 van het Koninckrijcke Godts.
| |
9
d Maer als sommige verhardt wierden, ende 16 ongehoorsaem waren, quaet sprekende van den 17 wegh [des Heeren] voor de menighte, weeck hy van haer, ende scheydde de discipelen af, dagelicks handelende in de schole van sekeren 18 Tyrannus.
| |
10
Ende dit geschiedde twee jaren langh, alsoo dat 19 alle die in 20 Asia woonden het woort 21 des Heeren Iesu hoorden, beyde Ioden ende Griecken.
| |
11
e Ende Godt dede ongewoonlicke 22 krachten door 23 de handen Pauli:
| |
12
Alsoo dat oock van sijn lijf op de krancke gedragen wierden de sweetdoecken ofte gordeldoecken, ende dat de sieckten van haer weecken, ende de boose geesten van haer uytvoeren.
| |
13
Ende sommige van de 24 omswevende Ioden, zijnde 25 [duyvel-]besweerders, hebben haer onderwonden den name des Heeren Iesu te noemen, over de gene die boose geesten hadden: seggende, Wy besweeren u by Iesum, 26 dien Paulus predickt.
| |
14
[Dese] nu waren sekere seven sonen van Sceva een Ioodsche 27 Over-priester, die dit deden.
| |
15
Maer de boose geest antwoordende seyde, 28 Iesum kenne ick, ende Paulum weet ick: maer ghylieden 29 wie zijt ghy?
| |
16
Ende de mensche in welcken de boose geest was, sprongh op haer, ende haer 30 meester geworden zijnde kreegh de overhant tegen haer, alsoo dat sy naeckt ende gewondet uyt dat huys ontvloden.
| |
17
Ende dit wiert allen bekent, beyde Ioden ende Griecken, die te Ephesen woonden: ende daer viel een vreese over haer alle, ende de naem des Heeren Iesu wiert groot gemaeckt.
| |
18
f Ende vele der gene die geloofden quamen, belijdende ende 31 verkondigende hare 32 daden.
| |
19
Vele oock der gene die 33 ydele [konsten] gepleeght hadden, brachten de boecken by een, ende verbranddense in aller tegenwoordigheyt: ende bereeckenden de weerde [kolom] der selve, ende bevonden 34 vijftigh duysent 35 silvere [penningen.]
| |
20
g Alsoo 36 wies het woort des Heeren 37 met macht, ende nam de overhant.
| |
21
h Ende als dese dingen 38 volbracht waren, 39 nam Paulus voor 40 in den geest, Macedonien ende Achajen 41 doorgegaen hebbende, na Ierusalem te reysen: seggende, Na dat ick aldaer sal geweest zijn, 42 moet ick oock Roomen sien.
| |
22
Ende als hy na Macedonien 43 gesonden hadde twee van de gene 44 die hem dienden, [namelick] Timotheum ende Erastum, bleef hy selve eenen tijt [langh] in Asien.
| |
23
i Maer op dien selven tijt ontstont daer geen kleyne beroerte, van wegen 45 den wegh [des Heeren.]
| |
24
Want een met name Demetrius, 46 een silversmit, die 47 [kleyne] silvere tempelen van Diana maeckte, k bracht dien van die konste geen kleyn gewin toe.
| |
25
Welcke hy 48 t’samen vergadert hebbende, met 49 de hantwerckers van dergelijcke dingen, seyde hy, Mannen, ghy weet dat wy uyt dit gewin 50 onse welvaert hebben:
| |
26
Ende ghy siet ende hoort, dat dese Paulus veel volck niet alleen van Ephesen, maer oock by na van geheel Asien overredet ende afgekeert heeft, seggende dat het geen Goden en zijn, die met handen l gemaeckt worden.
| |
27
Ende wy en zijn niet alleen in gevaer, dat 51 dit deel 52 in verachtinge kome, maer dat oock de tempel van de groote Goddinne Diana 53 als niet geacht sal worden, ende dat oock hare 54 majesteyt sal 55 t’onder gaen, aen welcke gantsch Asien, ende de [geheele] werelt Godtsdienst bewijst.
| |
28
Als sy nu [dit] hoorden wierden sy vol van toornigheyt, ende riepen, seggende, 56 Groot is de Diana der Epheseren.
| |
29
Ende de geheele stadt wiert vol verwerringe: ende sy liepen met een gedruysch eendrachtelick na 57 de schouwplaetse, met haer treckende m Gajum ende Aristarchum Macedoniers, Pauli medegesellen op de reyse.
| |
30
Ende als Paulus tot het volck wilde ingaen, 58 en lieten het hem de discipelen niet toe.
| |
31
Ende sommige oock 59 der Overste van Asien, die hem vrienden waren, sonden tot hem, ende baden dat hy hemselven op de schouwplaetse niet en soude begeven.
| |
32
Sy riepen dan [de eene dit,] de andere wat anders. Want 60 de vergaderinge was verwerret, ende het meerdere [deel] en wisten niet, om wat oorsake sy te samen gekomen waren.
| |
33
Ende sy deden 61 Alexandrum uyt de schare 62 voort komen, alsoo hem de Ioden 63 voort stieten. Ende Alexander 64 gewenckt hebbende met de hant, wilde by het volck 65 verantwoordinge doen.
| |
| |
| |
34
Maer als sy verstonden dat hy een Iode was, wert daer een stemme 66 van allen, roepende ontrent twee uren langh, Groot is de Diana der Epheseren.
| |
35
Ende als 67 de [stadts] schrijver de schare gestilt hadde, seyde hy, Ghy mannen van Ephesen, wat mensche is’er doch die niet en weet, dat de stadt der Epheseren zy 68 de kerckbewaerster van de groote Godinne Diana, ende van [het beelt] 69 dat uyt den hemel gevallen is?
| |
36
Dewijle dan dese dingen onwedersprekelick zijn, soo is het behoorlick, dat ghy stille zijt, ende niet 70 onbedachts en doet.
| |
37
Want ghy hebt dese mannen [hier] gebracht, die noch kerckroovers en zijn, noch uwe Godinne en lasteren.
| |
38
Indien dan nu Demetrius, ende die met hem 71 van de konste zijn, tegen yemant 72 eenige sake hebben, 73 de rechtdagen worden gehouden, ende daer zijn 74 Stadthouders, laetse malkanderen verklagen.
| |
39
Ende indien ghy yet van andere dingen versoeckt, dat sal in een 75 wettelicke vergaderinge geslicht worden.
| |
40
Want wy staen in gevaer dat wy van oproer sullen 76 verklaeght worden, 77 om [den dagh] van huyden, alsoo daer geen oorsake en is, waer door wy reden sullen konnen geven van desen oploop. Ende dit geseght hebbende, liet hy de vergaderinge gaen.
|
-
1
- Nam. van Galatien ende Phrygien. siet Actor. 18. vers 23.
-
2
- Dat is, de extra-ordinarise sichtbare gaven des Heyligen Geests, van met allerley talen te spreken, te propheteeren, allerley kranckheyt te genesen, etc. Siet vers 6. Ioan. 7.39. Actor. 10.44, 47.
-
3
- Namelick, ende gedoopt zijt geweest.
-
4
- D. of daer soodanige extra-ordinarise gaven van den Heyligen Geest gewrocht ende gegeven worden.
-
5
- Dat is, wat leere is u verkondight, ende hebt ghy beleden, als ghy gedoopt zijt geworden.
-
6
- D. wy zijn van Ioannes gedoopt op de belijdenisse van de leere, die Ioannes van Christo geleert, ende daer op sijne discipelen gedoopt heeft. Siet Actor. 18.25. by welcken doop de extra-ordinarise gaven des Heyligen Geests niet gegeven en wierden, overmits Christus doe noch niet en was verheerlickt, Ioan. 7.39.
-
b
- Matth. 3.11. Marc. 1.4. Luce 3.16. Ioan. 1.26. Actor. 1.5. ende 11.16.
-
7
- D. by dewelcke hy bekeeringe predickte, ende die de gedoopte tot bekeeringe verplichtte. Waer mede als oock met het volgende hy aenwijst dat de doop Ioannis in sich selven, aengaende het wesen, deselve is met den doop der Apostelen: als hebbende eenerley teecken, ende eenerley beteeckende sake, ende tot eenerley eynde bedient. Doch het onderscheyt is, dat Ioannes met sijne leere ende doop aenwees Christum die na hem quam ende alles noch soude volbrengen: ende de Apostelen, dat Christus gekomen zijnde, volkomelick alles heeft uytgerecht noodigh tot onse verlossinge.
-
8
- Ofte, ende als sy het hoorden, namelick de discipelen Ioannis.
-
9
- Namelick, Ioannem den Dooper. Want dit zijn de woorden Pauli verhalende hoe Ioannes sijne discipelen doopte. Het welcke blijckt uyt den Grieckschen text, in welcken de twee woordekens men, dat is, wel: ende de, dat is, maer, of, ende, (waer van het eene voor gaet in het vierde vers, ende het ander volght in het vijfde vers) aenwijsen, dat de dingen die in dese twee verssen geseght worden te samen moeten gevoeght worden, ende datter van een persoon ende sake gesproken wort. Soo dat hier uyt niet en kan bewesen worden, dat dese discipelen van Paulo souden herdoopt zijn.
-
10
- Siet Actor. 8. vers 16. ende 10.48.
-
c
- Actor. 8.17. ende 11.15.
-
11
- Siet Actor. 8. vers 17.
-
12
- Dat is, de extra-ordinarise gaven des Heyligen Geests, die terstont daer aen worden uytgedruckt.
-
14
- D. verkondighden toekomende dingen, of spraken van Goddelicke saken, ende leyden de schriften der Propheten uyt. siet 1.Cor. 14. vers 3.
-
15
- D. die de eeuwige saligheyt aengaen.
-
17
- Dat is, leere. Siet Actor. cap. 18. vers 25.
-
18
- Dit woort beteeckende eertijts by de Griecken yemant die eenige heerschappije hadde: ende overmits deselve misbruyckt wiert, is daer door namaels genaemt een, die ofte de heerschappije onwettelick aenneemt, ofte deselve met ongerechtigheyt ende wreetheyt misbruyckt. Doch hier schijnt het een eygen naem te zijn van een man, die dese schole hadde laten bouwen.
-
19
- Dat is, seer vele, meest alle.
-
20
- Namelick, kleyn Asien.
-
21
- Dat is, van den Heere Iesu.
-
e
- Marc. 16. vers 20. Actor. 14.3.
-
22
- Dat is, wonderwercken.
-
23
- Dat is, door den dienst, Actor. 5.12.
-
24
- Gr. ommegaende, Dat is, ommeloopende door het lant om daer mede gewin te doen.
-
25
- Dat is, die met besweeringe by den name Godts de onreyne geesten uytdreven: het welck de onreyne geesten haer lieten doen, om de menschen in wangeloove te houden.
-
26
- Dewijle sy sagen dat Paulus in den name Iesu soo krachtelick de duyvelen uytwierp, hebben sy het selve willen na volgen, om te meer eere ofte gewin te hebben.
-
27
- Siet van dese Overpriesters, Matth. cap. 2. vers 4.
-
28
- Namelick, dat hy macht heeft om my uyt te werpen.
-
29
- Dat is, wat macht hebt ghy om my te gebieden?
-
30
- Gr. haer overheerscht hebbende.
-
31
- Ofte, boodtschappende, Dat is, openbarende, verhalende.
-
32
- D. misdaden, ende groote sonden, namelick, deselve opentlick verfoeijende, ende daer tegen van Paulo raet ende troost versoeckende.
-
33
- Ofte, curieuse konsten: soo worden met eenen soeteren name genoemt de duyvelsche ende swarte konsten van tooverije ende waerseggen: waer toe de Ephesiers van oudts seer genegen waren.
-
34
- Gr. vijf mael tien duysent silvers.
-
35
- Ofte, drachmen silvers, elck drachme silvers gereeckent zijnde voor ses stuyvers, Matth. 18.28. soo maeckt dese somma vijftien duysent guldens.
-
37
- Dat is, geweldelick seer.
-
h
- Rom. 15.25. Galat. 2.1.
-
39
- Gr. stelde Paulus in den geest.
-
40
- D. in sijn gemoedt. Ofte, door den Geest, namelick, den Heyligen Geest, die hem ingaf hoe hy sijne reysen soude aenstellen.
-
41
- Namelick, om de gemeynten in die landen met eenen te besoecken.
-
42
- Dit schijnt hem oock bysonderlick van Godt geopenbaert te zijn. By wat gelegentheyt ende hoe hy daer na tot Roomen is gekomen, wort beschreven Actor. 25.12. ende 26.32. ende in de twee volgende Capittelen.
-
43
- Namelick, om den wegh voor hem te bereyden, ende de aelmoessen voor de arme te Ierusalem te vergaderen, 1.Corinth. 4.17.
-
44
- Namel. in den dienst des woorts: alsoo hy alleen alles niet en konde uytrechten.
-
45
- D. de Christelicke religie. Siet Actor. 18.25.
-
46
- Gr. silverslager: silvermunter.
-
47
- Dat is, kleyne afbeeldingen des grooten tempels van Diana van silver maeckten, ofte in silvere penningen uytdruckten, daer een kleyn beeldeken van Diana in stont, welcke de Heydenen tot Ephesen komende om Diana te dienen, kochten ende met haer namen, om te huys aen deselve Godtsdienstige eere te betoonen: gelijck men siet dat noch hedendaeghs tot Loretto, ende elders geschiet.
-
48
- Gr. over hoop by een gebracht hebbende.
-
49
- Namelick, die voor haer wrochten om soodanige tempelkens te maken.
-
50
- D. waer by wy moeten leven ende ons onderhouden.
-
l
- Psalm 115.4. Ierem. 10.3.
-
51
- D. dit ons ambacht, daer wy by leven moeten.
-
52
- Gr. in wedersprekinge, ofte, verwerpinge sal komen: soo dat wy niet veel te doen en sullen krijgen.
-
53
- Gr. tot, ofte, voor niet.
-
54
- Ofte, groot-achtigheyt.
-
55
- Gr. sal wech genomen worden.
-
56
- D. moet ende behoort in grooter eere gehouden te worden.
-
57
- Dit waren groote gebouwen in sommige voornaemste steden der Heydenen, met trappen boven malkanderen getimmert, waer in het volck te samen quam, om de schouwspelen, ter eeren van hare afgoden ofte andersins aengestelt, te aenschouwen.
-
m
- Actor. 20.4. ende 27.2. Coloss. 4.10.
-
58
- Namelick, op dat hy hem niet en soude stellen in perijckel om van dit rasende volck gedoot te worden.
-
59
- Gr. Asiarchen, welcke waren niet die de regeeringe van Asien hadden, maer sekere Priesters, die de schouwspelen ter eeren harer afgoden aengestelt besorghden: waer onder oock eenige schijnen van de Christelicke religie niet vreemt geweest te zijn.
-
60
- Gr. Ecclesia, het welck eygentlick beteeckent eene vergaderinge met publijcke ordre t’samen geroepen. Doch hier was dese vergaderinge van selfs met verwerringe by een geloopen, vers 29.
-
61
- Dese meynen sommige den selven Alexander geweest te zijn, daer van men leest 1.Tim. 1.20. 2.Tim. 4.14. een heftigh ende hardtneckigh vyant Pauli ende der waerheyt, doch dat en gaet niet vast. Siet d’aenteeck. op 1.Tim. 1.20.
-
62
- Namelick, om hem te hooren spreken.
-
63
- Namelick, alsoo hy oock een Iode was, om yet te spreken tot beschuldinge der Christenen.
-
64
- Siet Actor. 12.17. ende 13.16. ende cap. 21. vers 40.
-
65
- Namel. van dit onordentlick by een loopen, met beschuldinge der Christenen.
-
66
- Namel. Heydenen die daer waren.
-
67
- Namelick, die wy gemeenlick noemen den stadts Secretaris.
-
68
- D. die den tempel van Diana onderhoudt, bewaert, ende verciert.
-
69
- Gr. dat van Iupiter gevallen is. Dit beelt van Diana was seer oudt, eertijts gemaeckt uyt hout van een konstenaer Canetia, het welck hoewel de tempel seven mael is vernieuwt geweest, altijt het selve is gebleven. siet Plin. lib. 16. cap. 40. waerom men ’t volck wijs maeckte dat het uyt den hemel afgekomen was.
-
70
- Ofte, uyt haestigheyt te seer voort varende, sonder u wel te bedencken.
-
71
- Gr. konstenaers, namelick, om sulcke silvere tempelkens te maken.
-
72
- Gr. eenigh woort hebben.
-
73
- Ofte, de rechthouders vergaderen, van welcke, ofte door welcke sy konden recht versoecken.
-
74
- Gr. Anthypatoi, dat is, die in plaetse van de Burgemeesters van Roomen regeeren. siet Actor. cap. 13. vers 7.
-
75
- D. die uyt last ende by ordre van de Magistraet by een geroepen wort.
-
76
- Namelick, by de Stadthouders.
-
77
- Dat is, om het gene van u-lieden desen dagh gedaen is, met dit oproerigh t’samen loopen.
|