| |
| |
| |
1 Paulus komt tot Corinthen, ende vindt aldaer Aquilam ende Priscillam, by welcke hy hem geneert met tenten te maken. 4 Leert in de Synagoge dat Iesus is de Christus. 6 Schudt tegen de lasteraers het stof van sijne kleederen af. 7. Crispus ende vele Corinthiers gelooven, ende worden gedoopt. 9 Paulus wort door een gesichte van den Heere vermaent daer te blijven. 12 Wort van de Ioden voor den Stadthouder Gallio beschuldight, die sulcks niet aen en neemt. 17 Sosthenes wort voor den Rechterstoel geslagen. 18 Paulus reyst na Syrien, komt tot Ephesen, daer na te Cesareen, ende daer na tot Antiochien. 23 Doorreyst Galatien ende Phrygien. 24 Apollos leert te Ephesen den Doop Ioannis. 26 ende van Aquila ende Priscilla naerder onderwesen zijnde, reyst na Achajen, ende bewijst uyt de Schriften dat Iesus is de Christus.
| |
1
ENde na desen scheydde Paulus van Athenen, ende quam tot 1 Corinthen.
| |
2
Ende vondt eenen sekeren Iode met name a Aquila, 2 van geboorte uyt 3 Pontus, die onlanghs van Italien gekomen was, ende Priscillam sijn wijf, (om dat 4 Claudius 5 bevolen hadde, dat alle de Ioden uyt Roomen vertrecken souden) ende hy gingh tot haer:
| |
3
Ende om dat hy van het selve hantwerck was, bleef hy by haer, ende b wrocht: want sy waren 6 tentenmakers van hantwerck.
| |
4
Ende hy 7 handelde op elcken Sabbath in de Synagoge, ende 8 beweeghde [tot den geloove] Ioden ende Griecken.
| |
5
Ende als Silas ende Timotheus c van Macedonien afgekomen waren, wiert Pau- | |
| |
lus 9 door den Geest 10 gedrongen, 11 betuygende den Ioden dat Iesus is 12 de Christus.
| |
6
Maer als sy wederstonden ende lasterden, 13 schuddede hy d [sijne] kleederen af, ende seyde tot haer, 14 Uw’ bloet [zy] op uw’ hooft: 15 Ick ben reyn: [ende] van nu voort sal ick tot de Heydenen henen gaen.
| |
7
Ende van daer gegaen zijnde quam hy in het huys van eenen [man] met name Iustus, 16 die Godt diende, wiens huys 17 paelde aen de Synagoge.
| |
8
e Ende 18 Crispus 19 d’Overste der Synagoge geloofde aen den Heere met geheel sijn huys, ende vele van de Corintheren [hem] hoorende geloofden, ende wierden gedoopt.
| |
9
f Ende de Heere seyde tot Paulum door een gesichte in der nacht, En zijt niet bevreest, maer spreeckt 20 ende en swijght niet.
| |
10
Want ick ben 21 met u, ende niemant en sal [de hant] aen u leggen om u quaet te doen: want ick hebbe 22 veel volcks in dese stadt.
| |
11
Ende hy 23 onthielt hem [aldaer] een jaer ende ses maenden, leerende onder haer het woort Godts.
| |
12
Maer als 24 Gallio 25 Stadthouder van 26 Achaja was, stonden de Ioden eendrachtelick tegen Paulum op, ende brachten hem voor den Rechterstoel:
| |
13
Seggende, Dese raet de menschen aen, datse Godt souden dienen tegen 27 de wet.
| |
14
Ende als Paulus 28 [sijnen] mont soude open doen, seyde Gallio tot de Ioden, g Soo daer eenigh ongelijck, ofte 29 quaet stuck [begaen] ware, ô Ioden, soo soude ick 30 met reden u-lieden 31 verdragen:
| |
15
Maer indien daer geschil is over 32 een woort, ende 33 namen, ende [over] de wet die onder u is, soo sult ghy selve toesien: want ick en wil over dese dingen geen rechter zijn.
| |
16
Ende hy 34 dreefse wech van den Rechterstoel.
| |
17
Maer alle 35 de Griecken namen 36 Sosthenem den Oversten der Synagoge, ende sloegen [hem] voor den Rechterstoel: ende Gallio 37 en trock hem geen van dese dingen aen.
| |
18
Ende als Paulus daer noch vele dagen gebleven was, 38 nam hy afscheyt van de broederen, ende scheepte van daer 39 na Syrien: ende Priscilla ende Aquila met hem, 40 [sijn] hooft 41 te Cenchreen h 42 geschoren hebbende: want hy hadde 43 een gelofte [gedaen.]
| |
19
Ende hy quam te Ephesen aen, ende 44 lietse 45 aldaer: maer hy gingh in de Synagoge, ende handelde met de Ioden.
| |
20
Ende als sy baden dat hy 46 langer by [kolom] haer blijven soude, en bewillighde hy ’t niet:
| |
21
Maer hy nam afscheyt van haer, seggende, Ick moet 47 gantschelick het toekomende 48 Feest te Ierusalem houden: Doch ick sal tot u weder keeren, i soo Godt wil. Ende hy 49 voer wech van Ephesen.
| |
22
Ende als hy te 50 Cesareen was gekomen, gingh hy op [na Jerusalem,] ende de gemeynte gegroet hebbende, gingh hy af na 51 Antiochien.
| |
23
Ende als hy [aldaer] eenigen tijt 52 geweest hadde, gingh hy wech, ende doorreysde 53 vervolgens het lant van Galatien ende Phrygien, versterckende alle de discipelen.
| |
24
Ende een seker Iode, met name k Apollos, van geboorte een Alexandriner, een 54 welsprekende man, quam te Ephesen, 55 machtigh zijnde in de Schriften.
| |
25
Dese was 56 in den wegh des Heeren 57 onderwesen: ende vyerigh zijnde van geeste, sprack hy ende leerde neerstelick de saken des Heeren, wetende alleenlick 58 den doop Ioannis.
| |
26
Ende dese begon vrymoedelick te spreken in de Synagoge: ende als hem Aquila ende Priscilla gehoort hadden, namen sy hem tot haer, ende leyden hem 59 den wegh Godts 60 bescheydelicker uyt.
| |
27
Ende als hy wilde 61 na Achajam reysen, de Broeders [hem] 62 vermaent hebbende, schreven aen de discipelen, dat sy hem ontfangen souden: welcke daer gekomen zijnde, l heeft hy 63 veel toegebracht den genen die geloofden 64 door de genade.
| |
28
Want hy overtuyghde de Ioden 65 met grooten ernst in ’t openbaer, bewijsende door de Schriften, dat Iesus de Christus was.
|
-
1
- De hooftstadt van Achajen in Grieckenlant, gelegen tusschen twee zeen, in de enghte waer mede Peloponesus aen Achajen vast was. siet breeder van dese stadt, 1.Corinth. 1.2.
-
a
- Rom. 16.3. 1.Corinth. 16.19. 2.Timoth. 4.19.
-
2
- Ofte, van afkomste, geslachte.
-
3
- Dit was een lantschap in kleyn Asien, gelegen tusschen Cappadocien ende de swarte zee, Actor. 2.9.
-
5
- Gr. verordineert hadde. Van dit bevel getuygen oock de historyschrijvers Sueton. in Claud. c. 25. Orosius lib. 7. cap. 6. De reden wort verscheydelick aengewesen: het schijnt dat het daerom is geweest, overmits de Ioden haer geduerighlick met oproer stelden tegen de gene die uyt haer de Christelicke religie aennamen: ofte om dat eenige notabele persoonen van Roomen haer tot de Christelicke religie begaven. Want de heydensche Romeynen hielden de Ioden ende Christenen voor volck van een religie.
-
b
- Actor. 20.34. 1.Corinth. 4.12. 2.Corinth. 11.9. ende 12.13. 1.Thess. 2.9. 2.Thess. 3.8.
-
6
- Die doe ter tijt meest van vellen gemaeckt ofte genaeyt wierden.
-
7
- Of, disputeerde. Siet Cap. 17. vers 2.
-
8
- Namel. door goede redenen ende gronden uyt de Heylige Schrifture genomen, om sijne leere aen te nemen.
-
9
- Namelick, ofte door den Heyligen Geest, die Paulum aendreef: of, van sijn gemoedt het welck met yver was ontsteken.
-
10
- D. door eenen stercken yver aengedreven.
-
11
- Gr. krachtelick, of, allesins betuygende.
-
12
- D. de gesalfde, de ware Messias door de Propheten belooft.
-
13
- Dit was een teecken dat sy met haer geen gemeynschap meer en wilden hebben.
-
d
- Matth. 10.14. Actor. 13.51.
-
14
- D. de straffe niet alleen des tijtlicken, maer oock des eeuwigen doots, haelt ghy u selven door uw’ eygen schult op uwen hals. siet van dese maniere van spreken Levit. c. 20. versen 9, 12. 2.Sam. c. 1. vers 16. Matth. cap. 27. vers 25.
-
15
- Namelick, van u bloet ende verderf, overmits ick u getrouwelick voor het verderf hebbe gewaerschouwt, ende den wegh der saligheyt aengewesen, die ghy niet en hebt willen volgen, Ezech. cap. 33. versen 8, 9. Actor. 20.26.
-
16
- Dat is, die een Iodengenoot was. Siet Actor. 13.43.
-
17
- Waerom hy schijnt daer te hebben willen logeeren, om over straet gaende, het perijckel van oploop der ongeloovige Ioden, te vermijden.
-
18
- Siet van desen 1.Corinth. 1.14.
-
19
- Siet van de Overste der Synagogen Marc. 5.22. Actor. 13.15.
-
20
- Dit wort aldus twee mael verhaelt, om te kennen te geven, dat hy door geenderhande swarigheyt hem en soude laten afschricken van ’t Euangelium vrymoedelick te spreken ende te prediken. Siet Ioan. 1.20.
-
21
- Siet Luce c. 1. vers 66.
-
22
- D. vele uytverkorene, die door uwe predicatie sullen bekeert worden. Siet Ioan. 10.16.
-
23
- Gr. sat aldaer, namelick, te Corinthen. Hebr. Siet Matth. 4.16.
-
24
- Dese was een broeder van den vermaerden L. Anneus Seneca, d’onderwijsmeester van den Keyser Nero, gelijck Seneca selve getuyght Praefat. quaest. natur. lib. 4. was eerst genaemt M. Anneus Novatus, maer van C. Iunius Gallio tot een soon aengenomen zijnde, heeft hy oock desselven name aengenomen.
-
25
- Gr. Anthypateuon, Dat is, in plaetse van den Burgermeester van Roomen regeerende. Siet van dit woort Actor. 13. vers 7. ende 19.38.
-
26
- Ende oock van geheel Grieckenlant, Pausan.
-
27
- Namelick, der Ioden, dien de Romeynen toegelaten hadden by hare wet te mogen blijven.
-
28
- Namel. om hem te verantwoorden.
-
29
- Namelick, van dootslagh, dieverije, oproer, ofte dergelijcke.
-
30
- Ofte, na reden, Dat is, soo veel de reden sal toelaten, soo veel redelick sal wesen.
-
31
- Dat is, met lijdtsaemheyt hooren ende recht doen.
-
32
- Namelick, dat yemant soude geseght ofte qualick gesproken hebben van uwe wet ofte religie.
-
33
- Dat is, soo dit geschil is over eenige tijtelen die yemant souden mogen toegeschreven worden.
-
34
- Dat is, geboodtse dadelick te vertrecken.
-
35
- Namelick, die noch Heydensch ende ongeloovigh waren gelijck Gallio.
-
36
- Of dese Sosthenes deselve is geweest daer van gesproken wort 1.Corinth. 1.1. is onseker.
-
37
- Namelick, uyt verachtinge der Ioden, ende der Ioodsche ende der Christelicke religie.
-
38
- Namelick, op sijne ende der gemeynte saken ordre gestelt hebbende, gelijck het Griecks woort mede brenght. Siet Marc. 6. vers 46.
-
39
- D. de streecke henen die na Syrien gaet.
-
40
- Ofte, het hooft: want het Griecks woort kan op beyde gepast worden, soo op Paulum, als op Aquilam.
-
41
- Dit was de haven van Corinthen, aen het Oosten van de stadt: gelijck de haven aen de ander zijde Lecheen genaemt was, Strabo lib. 8.
-
h
- Numer. 6.18. Actor. 21. vers 23.
-
42
- Namelick, gelijck de gene deden die de belofte der Nazireen voor eenen tijt gedaen hadden, Numer. 6.18, 19, 20.
-
43
- Namelick, der Nazireen, die beschreven wort Numer. cap. 6. welcke belofte sommige deden voor haer leven, andere voor eenen tijt, gelijck hier geschiet is. De reden waerom dese belofte was gedaen, siet Actor. 21.23, 24. 1.Corinth. 9.20. waer uyt blijckt dat dese een belofte is geweest, niet om Godt daer mede dienst te doen, maer om uyt liefde de swacke Ioden te dienen tot stichtinge, ende om te toonen, dat hy geen verachter van de wet en was.
-
44
- Namel. Aquilam ende Priscillam.
-
45
- Namel. tot Ephesen, om de Ephesiers in ’t geloove te stercken.
-
46
- Gr. tot meerderen tijt.
-
47
- Dat is, nootsakelick, in alle manieren.
-
48
- Op dit Feest heeft hy willen zijn, niet om dat hy achtede dat de Ioodsche feestdagen noch moesten onderhouden zijn: want daer tegen leert hy, Gal. c. 4. vers 10. Col. 2. vers 16. maer om dat hy op dat Feest gelegentheyt soude vinden om het Euangelium aen vele te prediken, die om het Feests wille daer by een souden zijn.
-
i
- 1.Corinth. 4.19. Hebr. 6.3. Iacob. 4.15.
-
49
- Gr. hy wiert na de hooghte, D. na de diepte, gedreven over zee.
-
50
- Namelick, in Palestina gelegen, Actor. 10.1.
-
51
- Namelick, in Syrien gelegen.
-
52
- Gr. gemaeckt hadde. siet Actor. 15.33. ende cap. 20. vers 3. 2.Corinth. 11.25. Iacob. 4.13.
-
53
- Namelick, van de eene gemeynte tot de andere, om haer te besoecken.
-
54
- Ofte, welberedet: die sijn woort wel konde doen.
-
55
- Dat is, seer ervaren in de Schriften ende bequaem om deselve uyt te leggen.
-
56
- D. in de leere des Heeren Christi, die ons den wegh der saligheyt aenwijst, Matth. 22. vers 16. Actor. cap. 9. vers 2. ende 22.4. ende 24.14.
-
57
- Gr. Catechemenos, Dat is, door levendige stemme onderwesen in de beginselen der Christelicke religie.
-
58
- Dat is, soo veel van Christo, als Ioannes de Dooper sijne discipelen geleert, ende dese leere aen haer met den doop bevestight hadde, by welcken niet en wierden uytgedeelt de extra-ordinarise gaven des Heyligen Geests, gelijck by den doop der Apostelen aen vele geschiedde, Actor. 8.15. ende 19.3.
-
60
- D. overvloediger in alle deelen der leere, van stuck tot stuck.
-
61
- Dat is, na Corinthen de hooftstadt van Achajen, gelijck afgenomen kan worden 1.Corinth. 3.6.
-
62
- Namelick, om kloeckelick in ’t leeren te willen voort varen, ende sijne reyse te volbrengen.
-
63
- Dat is, veel geholpen tot versterckinge der geloovige.
-
64
- Dit kan gevoeght worden, ofte met het woort toegebracht, ofte met het woort gelooft. Want beyde moet komen van de genade Godts.
-
65
- Ofte, sterckelick aenhoudende.
|