47
Ende presen Godt, ende hadden 99 genade by het gantsche volck. f Ende de Heere 100 dede dagelicks tot de gemeynte 1 die saligh wierden.
|
-
a
- Levit. 23.15. Deut. 16.9.
-
1
- Het woort Pinckster, is een gebroken woort van ’t Griecksche woort Pentecoste, dat is, de vijftighste dagh: waer mede genaemt wert het tweede groote jaerfeest, op welck de eerstelingen der vruchten opgeoffert wierden, Num. 28. vers 26. om dat het begon op den vijftighsten dagh na den tweeden Paeschdagh, Levit. 23. versen 15, 16. op welcken vijftighsten dagh na het eerste Paesschen, ende den uytgangh der kinderen Israëls uyt Egypten, de wet oock van Godt op den bergh Sinai is gegeven, Exod. 19.1, 11. Siet van dit feest oock Actor. cap. 20. vers 16. 1.Cor. 16. vers 8.
-
3
- Namel. de twaelf Apostelen, die dese belofte voornamelick was gedaen. Siet hier na versen 4, 14, 15.
-
4
- Dat is, in een plaetse vergadert, namelick, in een opperzale binnen Ierusalem, Actor. 1.13.
-
6
- Dat is, met sterck gedruys waeijende.
-
7
- Ofte, blas. Dese wint beduydde den Heyligen Geest, die den Apostelen gegeven is, ende door den dienst der Apostelen soude worden gegeven, ende doordringen tegen alle gewelt.
-
8
-
Aen haer, namelick, de Apostelen.
-
9
- Dat is, gedaenten van tongen die gedeelt ofte gespleten waren: waer mede te kennen gegeven wierden de menigerley talen, met welcke de Apostelen souden spreken, ende het Euangelium onder alle volckeren verkondigen. Siet vers 4.
-
10
- D. vyerigh: waer mede beduydt wiert, dat de Heylige Geest de herten der Apostelen ende harer toehoorders ontsteken soude met een licht der kennisse Godts, met vyerige liefde Godts ende des naesten, ende yver tot Godts eere ende der menschen saligheyt.
-
11
- Namelick, het vyer der verdeelde tongen.
-
12
- Namelick, van de Apostelen. Siet vers 1.
-
c
- Matth. cap. 3. vers 11. Marc. 1.8. Luce 3.16. Ioan. 14.26. ende 15.26. ende 16.13. Actor. 11.15. ende 19.6.
-
13
- Dat is, met de extra-ordinarise gaven des Heyligen Geests.
-
d
- Marc. 16.17. Actor. 10.46.
-
14
- Dat is, vreemde, den Apostelen te voren onbekende talen. Marcus seght nieuwe, Marc. 16.17.
-
15
- Gr. tongen: gelijck vers 11.
-
16
- Dat is, de Heylige Geest, 2.Petr. 1.21.
-
17
- Het Griecks woort beteeckent eenige treflicke saken ofte spreucken voortbrengen. Siet vers 11.
-
18
- Dat is, haer onthoudende voor eenen tijt, ofte om in de Ioodsche religie onderwesen te worden, Actor. 6.9. ende cap. 9. vers 29. ofte om het feest van Pinckster te houden, Exod. 23.17.
-
19
- Dat is, die door de vervolgingen der Assyrische, Babylonische, Egyptische, ende Syrische Koningen in alle landen verstroyt waren, 1.Petr. 1.1. ende alsoo is vervult het gene te voren geseght was, Iesa. 43.5, 6.
-
20
- Dat is, dit geluyt van desen wint, ofte, als dit geruchte verbreyt was.
-
21
- Ofte, verwerret, namelick, ofte in dit t’samen komen, ofte in haer gemoedt door verwonderinge van dese vreemde sake.
-
22
- Soo en spraken dan de Apostelen niet in eene tale, gelijck sommige meenen: want soo soude dit mirakel in de toehoorders geweest zijn, ende niet in de Apostelen: maer in verscheydene, na de verscheydenheyt der talen, die de toehoorders spraken ende verstonden. Siet Actor. c. 10. vers 46. ende 19.6. ende 1.Cor. capp. 12. 13. 14.
-
23
- Namel. als of sy buyten hare sinnen verruckt waren.
-
24
- D. die in Galilea geboren zijn, ende altijt gewoont hebben, ende slechte ende ongeleerde lieden zijn, geen andere tale als hare moeders tale geleert hebbende.
-
25
- Elam was een deel van Persien, alsoo genaemt van Elam een sone van Sem, Gen. 10.22. 1.Chron. 1.17.
-
26
- Dat is, soo wel die in Mesopotamia als die in Iudea woonen ende geboren zijn. Mesopotamia is een deel van Syria, alsoo in het Griecks genaemt om dat het light midden tusschen de twee rivieren Tigris ende Euphrates, Genes. 24.10. ende 35.9.
-
27
-
Asia wort in het gemeyn genaemt het derde deel der werelt doe bekent, ende in het bysonder dat deel het welck eertijts kleyn Asien ende nu Natolia genaemt wort, waer van oock Cappadocia, Pontus, Phrygia, ende Pamphylia deelen waren: maer hier schijnt het noch bysonderlicker genomen te worden voor het deel van kleyn Asien, ’t welck light ontrent de Egeesche zee tegen over Macedonien ende Thracien.
-
28
- Dit was een stadt in Libya ofte Aphrica, van welcke het omliggende lant Libya Cyrenaica genoemt wiert. In alle dese landen waren de Ioden over lange verstroyt, ende spraken de talen van die landen, 1.Petr. 1.1.
-
29
- D. die te Roomen ofte daer ontrent geboren ofte woonachtigh waren, ende te Ierusalem om hare saken, ofte om den Godtsdienst gekomen waren.
-
30
- Namelick, niet alleen van religie, maer oock van afkomste ende geslachte.
-
31
- Gr. Proselytoi, dat is, aenkomelingen, Ioden niet van geslachte, maer van religie. siet Matth. 23.15.
-
32
- Dat is, geboren ofte woonende in het eylant Creta, nu Candia genaemt. Siet Actor. 27.7, 12. Titum 1.5.
-
34
- Ofte, de heerlicke daden Godts, Namelick, die hy door Iesum Christum gedaen heeft, tot der menschen saligheyt, Luce 1.49.
-
35
- D. sy twijfelden, wat doch dit wesen mochte, ende wat sy daer van souden gelooven.
-
36
- Eenige, mogelick uyt de Schriftgeleerde, Pharizeen, Sadduceen, ende hares gelijcke.
-
37
- Dat is, sy zijn droncken: Sommige setten dit over, Sy zijn vol mosts. Doch het en was doe noch den tijt niet van most, dat is, van nieuwen gepersten wijn.
-
38
- Namelick, na den opgangh der sonne, gelijck de Ioden hare uren des daeghs reeckenden. Siet Matth. 20.3. Ioan. 11. vers 9. ende komt over een met onse negende ure. De Ioden, gelijck sommige seggen, plachten op de Feestdagen nuchteren te blijven sonder eten ende drincken, tot de seste ure toe, dat is, tot den middagh.
-
e
- Iesa. 44.3. Ezech. 11. vers 19. ende 36.27. Ioël 2.28. Zachar. 12.10. Ioan. 7.38.
-
39
- Soo worden genaemt de tijden des Rijcks Christi, na sijne toekomste, 1.Corinth. 10.11. Hebr. 1.1. die alsoo genaemt worden, om dat in deselve geen veranderinge meer en sal geschieden in den dienst Godts, ende na deselve het eynde der werelt sal volgen.
-
40
- Dat is, allerley menschen, van wat staet, ouderdom, ofte geslachte sy zijn, Luce cap. 11. vers 42. 1.Tim. 2.1, 4.
-
g
- Luce 2.36. Actor. 21.9.
-
41
- Dat is, Godt klaerlick kennen, ende andere van hem onderrichten. Onder de maniere van onderwijsinge, die in het Oude Testament aen weynige gebruyckelick was, Numer. cap. 12. vers 6. wort beschreven de overvloedige onderwijsinge ende kennisse, die in het Nieuwe Testament soude wesen tot het eynde der werelt.
-
42
- Dat is, wonderbaerlicke teeckenen van Godts toorn tegen de vyanden ende vervolgers der Kercke Godts. Siet Matth. cap. 24. vers 29. Luce 21. vers 25.
-
43
- Dat is, de dagh in welcke de Heere Iesus Christus sal komen om te oordeelen de levendige ende de dooden.
-
h
- Ioël cap. 2. vers 32. Rom. 10.13.
-
44
- D. hem voor den Salighmaker met waren geloove erkennen, de saligheyt in hem alleen soecken, hem om deselve, als oock in alle nooden, aenroepen, ende hem recht dienen.
-
45
- Gr. in, ofte, tot, ofte, aen u.
-
46
- D. klaerlick bewesen, dat hy van Godt gesonden, ende de ware Messias was.
-
47
- D. niet by gevalle, ofte na den moetwille van sijne vyanden alleen, maer na het besluyt, beschickinge, ende toelatinge Godts.
-
48
- Ofte, door onrechtveerdige handen, Namelick, der Heydensche ende godtloose soldaten Pilati, Matth. 20.19.
-
49
- D. van de doot die hem met ende na vele smerten was aengedaen. Petrus schijnt hier te sien op de woorden, die gebruyckt worden Psalm 18.6. alwaer staet, de stricken, banden, ofte, zeelen des doots, het welck op het woort ontbonden bequaemlick past.
-
50
- Siet de verklaringe van dese woorden Psalm 16.8.
-
51
- Ofte, woonen, namelick, in ’t graf, als in eenen tabernakel, gelijck ’t Griecks woort mede brenght.
-
52
- Namelick, van haest wederom uyt het graf op te staen.
-
53
- D. my, een deel voor het geheel genomen zijnde, Gen. 46. vers 26. Psalm 3.3. Actor. 27.37. ende wederom het geheel voor een deel verstaen zijnde, mijn lichaem. Alsoo wort het woort ziele dickwils genomen, Lev. cap. 19. vers 28. ende cap. 21. versen 1, 11. Numer. c. 5. vers 2. ende cap. 9. vers 10. Hagg. 2.14. Eenige verstaen door dese woorden, mijn ziele, Christum den Messiam, als of David seyde, Ghy en sult mijn ziele, D. den Christum, die in my leeft, Galat. 2.20. ende die ’t leven ende opstandinge is, Ioan. 11.25. niet laten in de helle. Doch ’t eerste gevoelen is het gemeynste.
-
54
- Het Hebreeusch woort Scheol ende het Griecks Hades, ’t welck hier wort gebruyckt, beteeckent somwijlen de plaetse der verdoemde, Deuter. 32.22. Iob 11.8. Matth. 11.23. Luce 16.23. in welcke beteeckenisse het hier niet en kan genomen worden, overmits Christi ziele, van het lichaem door de doot gescheyden zijnde, niet in die plaetse maer in het paradijs geweest is, Luce 23.43. Somwijlen beteeckent het de helsche smerten ende benauwtheden, 1.Sam. 2.6. Psalm 18.6. ende 116.3. in welcke beteeckenisse sommige meynen dat dit woort alhier soude konnen genomen worden, alsoo Christus voor sijne doot soodanige smerten in sijn ziele geleden heeft. Doch alsoo het selve woort oock dickwils genomen wort voor ’t graf, Genes. cap. 37. vers 35. Iob 17.13. Psalm 6.6. ende 30.4. Prov. 1.12. ende 27.20. Iesa. 5.14. ende 38.18. Apoc. 20.13. ende hier gesproken wort van den staet Christi na sijn doot ende van sijne opstandinge uyt deselve, soo wort het wel allerbequaemst hier verstaen van het graf in ’t welck Christi ziele, Dat is, Christus, doch na sijn lichaem, gelegen heeft tot op den derden dagh.
-
55
- D. den Messiam, die heyligh, onnoosel, onbesmet moeste wesen, ende afgesondert van de sondaren, ende die de Vader tot dat ampt geheylight heeft. Soo wort deselve doorgaens genaemt, Dan. 9.24. Marc. 1.24. 1.Ioan. 2.20. Apoc. 3.7.
-
56
- D. gevoelen, ofte onderworpen te zijn.
-
57
- D. mede gedeelt, gegeven.
-
58
- D. een van de voornaemste voorvaders des Ouden Testaments, hoedanige oock geweest zijn Abraham, Isaac, Iacob, ende de twaelf hoofden van de stammen Israëls.
-
n
- 1.Reg. 2.10. Actor. 13.36.
-
59
- Waer uyt blijckt, dat hy niet gesproken heeft van sijn eygen vleesch, ’t welck verrottinge in ’t graf gesien heeft, ende niet en is opgeweckt.
-
o
- Psalm 132.11. 2.Sam. 7.12. Luce 1.32. Actor. 13.23. Rom. 1.3. 2.Timoth. 2.8.
-
60
- D. uyt een van sijne nakomelingen. Siet. 2.Sam. 7.12. ende Psalm 132.11. ’t welck in de maget Maria vervult is.
-
61
- D. de menschelicke nature, Rom. 1.3.
-
62
- Namel. sijnen Konincklicken throon. Doch wort dit verstaen niet van een wereltsch Koninckrijck, hoedanigh Davids was, maer van een geestelick ende eeuwigh Koninckrijck, waer van Davids Koninckrijck een voorbeelt was, Luce 1.32, 33. Ioan. 18.36.
-
p
- Psalm 16.10. Actor. 13.35.
-
63
- Siet de verklaringe van dese woorden vers 27.
-
64
- Namel. uyt den dooden.
-
q
- Ioan. 15.27. Actor. 1.8.
-
r
- Actor. 5.31. Philip. 2.9.
-
65
- D. door Godts almachtige kracht, Psalm 44.4. Anders, tot de rechter hant Godts verhooght zijnde, Namelick als hy opgestaen ende ten hemel gevaren zijnde, geseten is ter rechter hant Godts, Marc. 16.19.
-
66
- D. den beloofden Heyligen Geest.
-
67
- D. dese extra-ordinarise gaven des Heyligen Geests.
-
68
- Namelick, na sijn lichaem het welck in ’t graf over lange verrot is, ende noch rust.
-
v
- Psalm 110.1. 1.Cor. 15. vers 25. Ephes. 1.20. Hebr. 1.13.
-
69
- Door het sitten ter rechter hant Godts wort verstaen de allerhooghste eere, heerlickheyt ende macht: gelijck onder de menschen gebruyckelick is, als men yemant op het hooghste wil eeren, dat men hem stelt aen sijn rechter hant, 1.Reg. 2.19. Psalm 45.10. De voordere verklaringe van dese woorden siet Psalm 110.1, etc.
-
70
- D geslachte, ofte volck.
-
71
- Namelick, van sijne gemeynte, ofte van ’t volck Godts.
-
73
- D. gestelt ende verhooght, Phil. 2.9.
-
x
- Zachar. 12.10. Luce 3.10. Actor 9.6.
-
74
- Gr. wierden doorsteken, of, doorprickelt, Nam. door het leetwesen harer sonde aen hem begaen.
-
75
- Namelick, om de verdiende straffe te ontvlieden, vergevinge onser sonden te verkrijgen, ende saligh te worden.
-
76
- Namelick, van uw’ ongeloove ende andere sonden.
-
77
- Siet Matth. 28. vers 19. hoewel hier des Soons name alleen genoemt wort, overmits hy de Middelaer is des verbonts, waer van de doop een zegel is, soo en worden daer mede niet uytgesloten de Vader, die hem gesonden heeft, ende de Heylige Geest die hem gesalft heeft. siet oock d’aenteeck. op Actor. 8.16.
-
78
- D. tot versekeringe dat uwe sonden u om Christi wille vergeven zijn, Actor. 22.16. want niet het water des doops, maer ’t bloet Christi reynight ons eygentlick van alle onse sonden, 1.Ioan. cap. 1. vers 7.
-
79
- Namelick, niet alleen de gaven des Heyligen Geests, die alle gelovige gemeyn ende ter saligheyt noodigh zijn, maer oock dese extra-ordinarise gaven die wy nu ontfangen hebben, want dese doe oock aen andere geloovige mede gedeelt wierden, tot verbreydinge ende bevestinge des Euangeliums, Actor. 8.17. ende 19.6.
-
80
- Namelick, die te voren is verhaelt uyt Ioël 2.28. ende dat oock volgens het verbont Godts, dat hy met Abraham ende sijnen zade gemaeckt heeft, Genes. 17.7.
-
81
- D. uwe sonen ende dochteren, gelijck daer staet Ioël 2.28.
-
82
- D. die noch namaels sullen geboren worden, van geslachte tot geslachte: ofte, den Heydenen: want die worden oock geseght verre geweest te zijn, Iesa. 57.19. Ephes. 2. vers 13.
-
83
- Namel. tot de uytverkorene Ioden, door de predicatie des Euangeliums.
-
84
- D. ontreckt u, of scheydt u af, op dat ghy behouden meught worden.
-
85
- Gr. krom, slim, geslachte der Schriftgeleerde ende Pharizeen, ende der andere ongeloovige Ioden.
-
86
- Ofte, met behagen, gewillighlick: daer toe door de genade Godts gewilligh gemaeckt zijnde.
-
87
- D. persoonen, Genes. 46.27.
-
89
- Namelick, der heyligen in ’t gemeyn, ofte in het bysonder van de goederen, gelijck verklaert wort versen 44, 45.
-
90
- Daer door wort verstaen ofte datse te samen aten ende droncken, ofte datse het heylige Avontmael met malkanderen hielden, Actor. 20.7. het welck sy somwijlen beyde te samen deden, gelijck men sien kan 1.Cor. 11.21, 22.
-
91
- Namelick, die opentlick in de vergaderingen van de gantsche gemeynte geschiedden.
-
b
- Marc. 16.17. Actor. 5.12.
-
c
- Actor. 4.32. Deuter. 15.4.
-
93
- D. vergaderden dickwils by malkanderen in een plaetse.
-
94
- Namel. wat aengaet het gebruyck der goederen in tijt van noot, maer niet wat aengaet den eygendom der selve, eerse aen de Apostelen waren overgelevert: gelijck te sien is Actor. cap. 5. vers 4.
-
d
- Iesa. 58.7. Actor. 4.35.
-
e
- Actor. 1.14. ende 20.7.
-
96
- D. in de huysen, nu in het een dan in het ander.
-
98
- Namel. elck een sijne portie toebrengende, om haer alsoo matighlick met malkanderen te verheugen, ende onderlinge te stichten. Gr. namen sy te samen voedtsel.
-
99
- D. gunste, aengenaemheyt.
-
f
- Actor. 5.14. ende 11.21.
-
100
- D. wrochte krachtelick door sijnen Heyligen Geest in de herten der menschen, datse haer tot de gemeynte der geloovige voeghden.
-
1
- Namel. door den geloove in Christum.
|