| |
| |
| |
1 Christus verkeert in Galilea. 2 Sijne broeders vermanen hem na Ierusalem op het feest der Loofhutten te trecken. 6 ’t welck hy voor dien tijt weygert. 10 maer volght na eenige dagen heymelick. 14 Leert in den tempel, ende verantwoort sijne leere, als oock sijn wonderwerck op den Sabbath gedaen. 25 Verscheyden gevoelen des volcks van hem. 28 Gaet voort in ’t leeren. 30 daer over sommige hem soecken te vangen, ende en konnen niet. 32 De Pharizeen ende Overpriesters senden hare dienaers om hem te vangen. 33 Hy dreyght de ongeloovige Ioden, datse hem daer na niet en sullen vinden. 37 ende hy noodight tot hem alle dorstige, ende belooft den Heyligen Geest, dien, die in hem gelooven. 40 waer uyt verdeeltheyt onder het volck ontstaet. 45 De dienaers komen weder, sonder Christum gevangen te brengen, ende roemen sijne leere. 47 ’t welck de Pharizeen qualick nemen, sprekende smadelick van Christo ende van het volck. 50 Nicodemus wederspreeckt haer doen, waer door sy twistigh worden onder malkanderen, ende scheyden.
| |
1
ENde na desen 1 wandelde Iesus in Galilea, want hy en wilde in Iudea niet wandelen, om dat 2 de Ioden hem sochten te dooden.
| |
2
Ende 3 het feest der Ioden, [namelick] de a [Loof-] hutten-settinge, was na by.
| |
3
Soo seyden dan sijne 4 broeders tot hem, Vertreckt van hier, ende gaet henen in Iudeam, op dat oock 5 uwe discipelen uwe wercken mogen aenschouwen, die ghy doet.
| |
4
Want niemant en doet 6 yet in ’t verborgen, ende soeckt selve 7 dat men opentlick van hem spreke. Indien ghy dese dingen 8 doet, soo openbaert u selven 9 aen de werelt.
| |
5
Want oock 10 sijne b broeders en geloofden niet in hem.
| |
6
Iesus dan seyde tot haer, 11 Mijnen tijt en is noch niet hier: maer uwen tijt is 12 altijt bereyt.
| |
7
13 c De werelt en 14 kan u-lieden niet haten, maer my haet sy, om dat ick van deselve getuyge, dat hare wercken d boos zijn.
| |
8
Gaet ghylieden op tot dit feest: ick en ga noch niet op tot dit feest, e want 15 mijnen tijt en is noch niet 16 vervult.
| |
9
Ende als hy dese dingen tot haer geseght hadde, 17 bleef hy in Galilea. [kolom]
| |
10
Maer als sijne broeders opgegaen waren, doe gingh hy oock selve op tot het feest, niet 18 opentlick, maer 19 als in ’t verborgen.
| |
11
20 De Ioden dan sochten hem in het feest, ende seyden, f Waer is hy?
| |
12
g Ende daer was 21 veel gemurmels van hem onder de scharen. Sommige seyden, h Hy is goet: ende andere seyden, Neen: maer hy verleyt de schare.
| |
13
Nochtans en sprack niemant 22 vrymoedelick van hem, i om de vreese 23 der Ioden.
| |
14
Doch als het nu 24 in het midden van het feest was, soo gingh Iesus op in den tempel, ende leerde.
| |
15
Ende de Ioden verwonderden haer, seggende, Hoe weet dese 25 de Schriften, daer hyse 26 niet geleert en heeft?
| |
16
Iesus antwoordde haer, ende seyde, k Mijn leere en is 27 mijne niet, maer des genen die my gesonden heeft.
| |
17
Soo yemant 28 wil des selfs wille doen, die sal van dese leere bekennen, of sy uyt Gode is, dan [of] ick van my selven spreke.
| |
18
29 Die van hemselven spreeckt, soeckt sijn eygen eere, maer die de eere soeckt des genen die hem gesonden heeft, die is waerachtigh, ende geen 30 ongerechtigheyt en is in hem.
| |
19
l En heeft Moses u niet de wet gegeven, ende niemant van u en doet de wet? 31 m Wat soeckt ghy my te dooden?
| |
20
32 De schare antwoordde ende seyde, 33 n Ghy hebt den duyvel, 34 wie soeckt u te dooden?
| |
21
Iesus 35 antwoordde ende seyde tot haer, 36 Een werck hebbe ick gedaen, ende ghy 37 verwondert u alle.
| |
22
38 Daerom Moses heeft u-lieden 39 o de besnijdenisse gegeven (niet datse 40 uyt Mose is, maer 41 p uyt den vaderen) ende ghy besnijdt een mensche 42 op den Sabbath.
| |
23
Indien een mensche de besnijdenisse ontfanght op den Sabbath, op dat 43 de wet Mosis niet 44 gebroken en worde, zijt ghy toornigh op my, dat ick eenen 45 geheelen mensche gesont gemaeckt hebbe op den Sabbath?
| |
24
q En oordeelt niet 46 na het aensien, maer oordeelt een rechtveerdigh oordeel.
| |
25
Sommige dan uyt 47 die van Ierusalem seyden, En is dese niet dien sy soecken te dooden?
| |
26
Ende siet, hy spreeckt vrymoedelick, ende 48 sy en seggen hem niet. Souden nu wel de Overste waerlick 49 weten, dat dese waerlick is de Christus?
| |
27
r Doch desen weten wy 50 van waer hy is: maer de Christus wanneer hy komen sal, soo en sal 51 niemant weten van waer hy is.
| |
| |
| |
28
Iesus dan 52 riep in den tempel, leerende ende seggende, Ende ghy 53 kent my, ende ghy weet van waer ick ben: 54 ende ick en ben s van my selven niet gekomen, t maer hy is 55 waerachtigh die my gesonden heeft, welcken ghylieden 56 niet en kent.
| |
29
Maer v ick kenne hem, want ick ben 57 van hem, ende hy heeft my gesonden.
| |
30
x Sy sochten hem dan te grijpen: maer 58 niemant en sloegh de hant aen hem, want 59 sijne y ure en was noch niet gekomen.
| |
31
z Ende vele uyt de schare geloofden in hem, ende seyden, Wanneer de Christus sal gekomen zijn, sal hy oock meer teeckenen doen dan die, welcke dese gedaen heeft?
| |
32
De Pharizeen hoorden dat de schare dit van hem 60 murmelde: ende de Pharizeen ende de Overpriesters sonden dienaren, op dat sy hem grijpen souden.
| |
33
Iesus dan seyde tot haer, a Noch eenen 61 kleynen tijt ben ick by u, ende ick ga henen tot den genen die my gesonden heeft.
| |
34
b Ghy sult my 62 soecken, ende ghy en sult [my] niet vinden: ende daer ick 63 ben, en kondt ghy niet komen.
| |
35
De Ioden dan seyden 64 tot malkanderen, Waer sal dese henen gaen dat wy hem niet en sullen vinden? Sal hy 65 tot de verstroyde Griecken gaen, ende de Griecken leeren?
| |
36
Wat is dit voor een reden, die hy geseght heeft, Ghy sult my soecken, ende en sult [my] niet vinden: ende daer ick ben en kondt ghy niet komen?
| |
37
Ende op den 66 c laetsten dagh, [zijnde] den grooten [dagh] des feests, stont Iesus ende riep, seggende, 67 d Soo yemant 68 dorstet, die kome tot my ende drincke.
| |
38
Die in my gelooft, 69 gelijckerwijs e de Schrift seght, 70 stroomen des levenden waters sullen uyt sijnen buyck vloeijen.
| |
39
(Ende dit seyde hy f van den Geest, den welcken ontfangen souden die in hem gelooven. Want de Heylige Geest 71 en was noch niet, overmits Iesus noch niet verheerlickt en was.)
| |
40
Vele dan uyt de schare dese reden hoorende seyden, g Dese is waerlick 72 de Propheet.
| |
41
Andere seyden, h Dese is 73 de Christus. 74 Ende anderen seyden, i Sal dan de Christus uyt Galilea komen?
| |
42
En seght de Schrift niet, dat de Christus komen sal k uyt den zade Davids, ende van het vleck l Bethlehem, daer David 75 was?
| |
43
Daer wiert dan 76 tweedracht onder de schare, om sijnent wille.
| |
44
Ende 77 sommige van haer wilden hem grijpen: maer 78 niemant en sloegh de handen aen hem.
| |
45
De dienaers dan quamen tot de Overpriesters ende Pharizeen: ende die seyden tot haer, Waerom en hebt ghy hem niet gebracht?
| |
46
De dienaers antwoordden, Noyt en heeft een mensche 79 alsoo gesproken, gelijck dese mensche. [kolom]
| |
47
De Phariseen dan antwoordden haer, Zijt oock ghylieden verleyt?
| |
48
m Heeft yemant uyt 80 de Overste in hem gelooft, ofte uyt de Pharizeen?
| |
49
Maer dese schare, 81 die de wet niet en weet, 82 is vervloeckt.
| |
50
Nicodemus seyde tot haer, 83 welcke n des nachts tot hem 84 gekomen was, zijnde een uyt haer,
| |
51
85 o Oordeelt oock onse wet den mensche, ’t en zy datse eerst van hem gehoort heeft, ende verstaet wat hy 68[86] doet?
| |
52
Sy antwoordden ende seyden tot hem, Zijt ghy oock 87 uyt Galilea? Ondersoeckt ende siet, dat uyt 88 Galilea geen Propheet opgestaen en is.
| |
53
Ende een yegelick gingh henen na sijn huys.
|
-
1
- Dat is, verkeerde, van d’eene plaetse van Galileen na de ander reysende. Wat hy nu aldaer gedaen heeft wort beschreven van Matt. Capp. 15. 16. 17. 18. ende van Marc. Capp. 7. 8. 9.
-
2
- Namelick, te Ierusalem, om dat hy op den Sabbath den acht en dertigh jarigen siecken genesen hadde, Ioan. 5. vers 16.
-
3
- Dit was het derde groot jaerfeest der Ioden, het welck sy houden moesten op den vijftienden dagh des sevenden maents, welcke met onsen September ten deele over een komt: in het welcke sy hutten maeckten van tacken van groene boomen, daer in sy haer seven dagen onthielden, tot gedachtenisse dat hare vaders veertigh jaren langh in de woestijne in hutten gewoont hadden. Siet van dit feest Lev. 23.34, 40. Nehem. 8.15, 16.
-
4
- D. bloetverwanten. siet Matth. 13. vers 55.
-
5
- Namelick, die ghy in Iudea hebt.
-
6
- Namelick, bysonders ofte groots.
-
7
- Gr. in vrymoedigheyt van spreken te zijn, Dat is, vermaert ende bekent te zijn.
-
8
- Dat is, waerlick doen kondt, namelick, om daer mede te betoonen dat ghy de Messias zijt.
-
9
- D. aen die groote menighte der menschen, die uyt alle deelen der werelt op het feest te samen komen sullen.
-
10
- Namelick, sommige der selve: want eenige als Ioannes, Iacobus, ende andere, in hem geloofden, Actor. 1.14.
-
11
- D. mijne gelegentheyt om tot het feest op te gaen.
-
12
- Namelick, overmits men u niet en soeckt te dooden, gelijck my.
-
13
- D. de wereltsche menschen.
-
c
- Ioan 14.17. ende 15.18.
-
14
- Namel. om dat ghy oock van de werelt zijt, ende de werelt het hare lief heeft, Ioan. 15.19.
-
15
- Namelick, om te gaen op ’t feest sonder perijckel.
-
17
- Namelick, noch eenige dagen: als blijckt uyt het volgende vers.
-
18
- Namel. gelijck hy plagh te doen, vergeselschapt met sijne discipelen ende andere, die na het feest optrocken.
-
19
- Namelick, om te vermijden de lagen der Overste der Ioden.
-
20
- Namelick, die te voren hem op de feestdagen gehoort, ende sijne mirakelen gesien hadden.
-
g
- Ioan. 9.16. ende 10.19.
-
21
- D. veel geseghs ende disputeerens.
-
h
- Matth. 21.46. Luce 7.16. Ioan. 6.14. ende 7.40.
-
22
- Namelick, tot sijner eere ende verdedinge.
-
i
- Ioan. 9.22. ende 12.42. ende 19.38.
-
23
- D. der Overste der Ioden, die besloten hadden uyt de Synagoge te werpen die hem souden belijden, Ioan. c. 9. vers 22.
-
24
- Namelick, ontrent den vierden dagh, alsoo het feest der Loofhutten seven dagen duerde, van den vijftienden der sevender maent tot den twee ende twintighsten. Siet Levit. 23.34.
-
25
- Ofte, letteren, Marc. 6.2.
-
26
- Namelick, in de scholen, gelijck Paulus wort geseght te Ierusalem geleert te hebben aen de voeten Gamaliëls, Act. cap. 22. vers 3.
-
k
- Ioan. 3.11. ende 8.28. ende 12.49. ende 14.10, 24.
-
27
- D. en is niet een leere, die mijne alleen soude zijn.
-
28
- D. soo yemant door Godts genade soo verre gebracht is, dat hy afleggende alle voor-oordeel ende hardtneckigheyt, de waerheyt der leere ondersoeckt, gelijck Godt bevolen heeft, ende hem daer na wil schicken, Psalm 25.14. Daer mede geeft hy te kennen dat sy soodanige noch niet en waren.
-
29
- D. die een leere voorstelt van hemselven verdicht, ende niet gegront in Godes woort.
-
30
- D. valsheyt of bedrogh.
-
l
- Exod. 20.1. ende 24.3. Actor. 7.53.
-
31
- Namelick, als of ick een overtreder der wet ware, om dat ick op den Sabbath dien mensche genesen hebbe.
-
m
- Matth. 12.14. Marc. 3.6. Ioan. 5.18. ende 10.39. ende 11.53.
-
32
- Nam. die van buyten gekomen was, ende die daer van niet en wist, ende over sulcks meende dat Christus haer dat te onrechte aenseyde.
-
33
- D. ghy raest als een beseten, of uytsinnigh mensche, ende ghy lastert ons.
-
n
- Ioan. 8.48, 52. ende 10.20.
-
35
-
Christus antwoort niet op de scheldwoorden, maer gaet voort om te bewijsen hy de wet niet en hadde overtreden, door ’t genesen op den Sabbath.
-
36
- D. dit een werck alleen, namelick, dat ick dien mensche op den Sabbath genesen hebbe, Ioan. 5.16.
-
37
- Namelick, met verstooringe ende aenstoot, vers 23.
-
38
- Het woort daerom voegen sommige by ’t voorgaende vers.
-
39
- D. ’t bevel om te besnijden op den achtsten dagh, Levit. 12.3.
-
40
- D. dat Moses deselve eerst ingestelt heeft.
-
41
- D. maer is aen den Patriarch Abraham ende sijne nakomelingen, die voor Moses geweest zijn, uyt Godts bevel gedient geweest, Genes. 17.10.
-
42
- Namel. wanneer den achtsten dagh na de geboorte des kints op den Sabbath valt.
-
43
- N. van de besnijdenisse ten achtsten dage, Levit. 12.3.
-
44
- Gr. ontbonden, ofte los gemaeckt.
-
45
- D. die aen sijn geheel lichaem, of aen alle sijne leden kranck was.
-
q
- Deut. 1.16, 17. Proverb. 24.23. Iacob. 2.1.
-
46
- D. als aensienders der persoonen: dewijle ghy in de uwe niet en bestraft, dat sy op den Sabbath besnijden, soo behoort ghy oock my niet te bestraffen om dat ick op den Sabbath genese.
-
47
- Dat is, de Ioden die te Ierusalem woonden, ende van ’t voornemen der Overste wisten.
-
48
- D. sy laten hem leeren sonder verhinderinge.
-
49
- Namel. beter onderrecht zijnde als te voren. Ofte, in haer gemoedt daer van overtuyght zijn, hoewel sy het niet en willen bekennen.
-
r
- Matth. 13.55. Marc. 6.3. Luce 4.22.
-
50
- Namelick, van Nazareth, gelijck sy meenden.
-
51
- Hier in dwalense, uyt misverstant van eenige plaetsen der Schrifture, als Iesa. 53.8. Mich. 5.1. ende andere, die spreken van sijne eeuwige geboorte, als Sone Godts, welcke sy op sijne lichamelicke geboorte verkeerdelick duydden.
-
52
- D. sprack met vrymoedigheyt ende luyder stemme, om te beter van allen gehoort te worden.
-
53
- Namelick, soo ghy seght.
-
55
- Namel. in sijn getuygenisse van my, Matth. 3.17.
-
56
- Namelick, gelijck het behoort.
-
57
- Namelick, geboren van eeuwigheyt, Psalm 2.7.
-
x
- Marc. 11.18. Luce 19.47. ende 20.19. Ioan. 7.19. ende 8.37.
-
58
- Namelick, verhindert zijnde door Godts voorsienigheyt.
-
59
- Namel. om te lijden, Ioan. 8.20.
-
60
- Alsoo sy ’t opentlick niet en derfden seggen, uyt vreese der Ioden, vers 13.
-
61
- Namel. tot het navolgende Paesschen, ’t welck was noch ontrent ses maenden.
-
b
- Ioan. 8.21. ende 13.33.
-
62
- Dat is, ghy sult noch begeeren my tegenwoordigh te hebben. Siet Ioan. 8. vers 21.
-
63
- D. als dan zijn sal, ofte daer ick henen ga.
-
65
- Gr. tot de verstroyinge der Griecken, Dat is, ofte tot de Heydenen, die tegen gestelt zijnde tegen de Ioden, Griecken genaemt worden, Rom. 1. vers 16. ende cap. 2. vers 9. of tot de Ioden, ende Iodengenooten, die onder de Griecken verstroyt waren, Ioan. c. 12. vers 20. Iacob. 1.1. 1.Petr. cap. 1. vers 1.
-
66
- Dat is, den achtsten dagh, die soo wel als den eersten moest geviert worden met t’samenkomsten ende offeranden. siet Lev. 23. vers 36.
-
67
- Alsoo de Ioden haer voornemelick op dit feest, alle de vruchten nu ingesamelt zijnde, vrolick maeckten met eten ende drincken, soo schijnt dat Christus daer uyt gelegentheyt neemt, om haer van den rechten geestelicken dranck te onderwijsen, ende daer toe te nooden.
-
d
- Iesa. 55.1. Ioan. 6.35. Apoc. 22.17.
-
68
- D. uyt het gevoelen van sijne elende verlanght daer van verlost te worden. siet Iesa. 44.3. ende cap. 55. vers 1. Ioan. 4.14.
-
69
- Dese woorden voegen sommige by de naestvoorgaende, in desen sin, gelijck de Schrift seght, dat is, gebiedt: Andere by de volgende, alsoo dat Christus hier soude hebben gesien op eenige plaetsen der Heyliger Schrifture, als Iesa. 44.3. ende 49.10. ende 58.11. ofte dergelijcke.
-
70
- Ofte, rivieren, D. in grooten overvloet, ende volheyt. Siet Iesa. cap. 44. vers 3. Ioël 2.28. ende 3.18. Ioan. 4.14.
-
f
- Iesa. 44.3. Ioël 2.28. Actor. 2.17.
-
71
- Namel. gegeven ofte gesonden in sulcken overvloet, gelijck na Christi opstandinge ende hemelvaert geschiet is, Actor. 2.4, 33.
-
g
- Matth. 21.46. Luce 7.16. Ioan. 6.14.
-
72
- Namelick, van dewelcke geschreven staet Deut. 18.15.
-
73
- D. de Messias, dien sy meenden een ander te sullen zijn als desen Propheet. Siet Ioan. 1.25. ende 6.14.
-
74
- Namelick, die meenden dat hy te Nazareth geboren was.
-
75
- Namelick, geboren ende opgevoedt.
-
76
- Gr. Schisma, Dat is, scheuringe ofte verdeeltheyt.
-
77
- Namelick, uytgesonden van de Overpriesters.
-
78
- Namelick, van Godt verhindert zijnde, om dat sijne ure noch niet gekomen en was.
-
79
- Dat is, met sulcken aensien ende aengenaemheyt. Siet Matth. 7.28, 29. ende Luce 4.22.
-
m
- Iesa. 33.18. Ioan. 12.42. 1.Cor. 1.20. ende 2.8.
-
80
- Namel. die sulcke treffelicke ende geleerde lieden zijn.
-
81
- D. die in de heylige Schrifture niet en is geoeffent.
-
82
- Gr. zijn vervloeckt, Namelick, om datse hem aenhangen.
-
83
- Siet hier van Ioan. 3.1, 2, etc.
-
85
- D. wort ons oock in de wet toegelaten yemant te veroordeelen, ’t en zy dat hy eerst gehoort werde in sijne verantwoordinge. Dit was oock selfs by de Heydenen een wet der nature. Siet Actor. 25.16.
-
o
- Exod. cap. 23. vers 1. Levit. 19.15. Deut. 1.17. ende 17.8. ende 19.15.
-
68[86]
- Dat is, wat hy gedaen ofte misdaen heeft.
-
87
- Namelick, ofte afkomstigh, ofte een van sijne discipelen, die meest Galileers waren.
-
88
- Iesaias hadde nochtans gepropheteert, dat de Messias in Galilea soude beginnen te prediken. Siet Iesa. 8.23. ende 9.1. ende Matth. 4.15.
|