| |
| |
| |
1 De Overpriesters ende Schriftgeleerde houden raet hoe sy Christum sullen dooden. 3 Iudas komt met haer over een om hem over te leveren. 7 Christus laet het Pascha bereyden. 14 ende eet het selve met sijne twaelf Apostelen. 19 Stelt daer na sijn Avontmael in. 21 Voorseght de verraderije Iude. 24 Vermaent sijne discipelen haer te wachten voor eergierigheyt ende wereltsche heerschappije. 28 beloovende haer de gemeynschap sijns Koninckrijcks. 31 Waerschouwt den Apostelen, ende voornamelick Petrum tegen de versoeckinge des satans. 34 ende voorseght hem sijnen val. 35 ende allen anderen Apostelen hare ende sijne aenstaende swarigheden. 39 Bidt op den olijfbergh, ende wort in sijn groote benauwtheyt van een Engel gesterckt. 45 Vermaent sijne discipelen, die sliepen, tot waken ende bidden. 47 Wort van Iuda met eenen kus verraden, ende van de Ioden gevangen. 50 Heelt de afgehouwene oore eens dienstknechts. 54 Wort in des Hoogenpriesters huys gebracht, waer hem Petrus drie mael verloochent. 61 waer over Christus hem aensiet, ende hy beweent sijnen val. 63 Christus wort mishandelt, ende voor den Ioodschen raet gestelt zijnde, bekent dat hy de Sone Godts is.
| |
1
a ENde het 1 feest der ongehevelde [brooden,] genaemt Pascha, was 2 na by.
| |
2
b Ende de Overpriesters ende de Schriftgeleerde sochten, hoe sy hem ombrengen souden: want sy vreesden het volck.
| |
3
c Ende de satan 3 voer in Iudas, die toegenaemt was Iscarioth, zijnde uyt het getal der twaelve.
| |
4
Ende hy gingh henen, ende sprack met de Overpriesters ende 4 de Hooftmannen, hoe hy hem haer soude overleveren.
| |
5
Ende sy waren verblijdt, ende zijn het eens geworden, dat sy hem 5 gelt geven souden.
| |
6
Ende hy beloofde het, ende socht 6 gelegentheyt om hem haer over te leveren 7 sonder oproer.
| |
7
d Ende de dagh der ongehevelde [brooden] quam, op den welcken ’t Pascha 8 moest geslacht worden.
| |
8
Ende hy sondt Petrum ende Ioannem uyt, seggende, Gaet henen, ende bereyt ons het Pascha, op dat wy het eten mogen.
| |
9
Ende sy seyden tot hem, Waer wilt ghy dat wy het bereyden?
| |
10
Ende hy seyde tot haer, Siet, als ghy in de 9 stadt sult gekomen zijn, soo sal u een mensche ontmoeten, dragende 10 een kruycke waters, volght hem in het huys daer hy ingaet.
| |
11
Ende ghy sult seggen tot den 11 huysvader van dat huys, De Meester 12 seght u, Waer is de 13 eetzale, daer ick het Pascha met mijne discipelen eten sal?
| |
12
Ende hy sal u een groote 14 toegeruste opperzale wijsen, bereyt het aldaer.
| |
13
Ende sy henen gaende, vonden het gelijck hy haer geseght hadde, ende bereydden het Pascha.
| |
14
e Ende als de 15 ure gekomen was, sat hy aen, ende de twaelf Apostelen met hem.
| |
15
Ende hy seyde tot haer, Ick hebbe 16 grootelicks begeert dit Pascha met u te eten, eer dat ick lijde.
| |
16
Want ick segge u, dat ick niet meer [kolom] daer van eten en sal, tot dat 17 het vervult sal zijn in het Koninckrijcke Godts.
| |
17
Ende als hy 18 eenen drinckbeker genomen hadde, ende gedanckt hadde, seyde hy, Neemt desen, ende deelt [hem] onder u-lieden.
| |
18
Want ick segge u, dat ick niet drincken en sal van de vrucht des wijnstocks, tot dat het Koninckrijcke Godts sal gekomen zijn.
| |
19
f Ende hy nam broot, ende als hy gedanckt hadde brack het, ende gaf ’t haer, seggende, 19 Dat is mijn lichaem het welck voor u 20 gegeven wort: Doet dat tot mijner gedachtenisse.
| |
20
Desgelijcks oock den drinckbeker na het 21 Avontmael, seggende, 22 Dese drinckbeker 23 [is] het Nieuwe 24 Testament in mijnen bloede, ’t welck voor u vergoten 25 wort.
| |
21
g Doch, siet, de hant des genen, die my verraet, is met my aen de tafel.
| |
22
Ende de Sone des menschen gaet wel henen, h gelijck 26 besloten is: Doch wee dien mensche door welcken hy 27 verraden wort.
| |
23
Ende sy begonden onder malkanderen te vragen, wie van haer het doch mochte zijn, die dat doen soude.
| |
24
Ende daer wiert oock 28 twistinge onder haer, wie van haer 29 scheen de meeste te zijn.
| |
25
Ende hy seyde tot haer, i De Koningen 30 der volckeren 31 heerschen over haer: ende die macht over haer hebben worden 32 weldadige [Heeren] genaemt.
| |
26
k Doch ghy niet alsoo: l maer 33 de meeste onder u, die zy gelijck de 34 minste: ende die 35 voorganger is, als een die dient.
| |
27
Want wie is meerder? Die 36 aensit, ofte die dient? En is ’t niet die aensit? m Maer ick ben in ’t midden van u, als een die dient.
| |
28
Ende ghy zijt de gene, die met my steeds gebleven zijt in mijne versoeckingen.
| |
29
n Ende ick 37 verordineere u het Koninckrijck, gelijckerwijs mijn Vader my [dat] verordineert heeft:
| |
30
Op dat ghy 38 etet ende drincket aen mijne tafel in mijn Koninckrijck, ende o sittet op throonen, 39 oordeelende de twaelf geslachten Israëls.
| |
31
Ende de Heere seyde, Simon, Simon, siet p de satan heeft u-lieden 40 seer begeert, om te 41 siften als de terwe:
| |
32
Maer ick hebbe voor u gebeden, dat uw’ geloove niet 42 op en houde: ende ghy als ghy eens sult bekeert zijn, soo versterckt uwe broeders.
| |
33
Ende hy seyde tot hem, Heere ick ben bereyt met u oock in de gevangenisse ende in den doot te gaen.
| |
34
Maer hy seyde, q Ick segge u Petre, 43 de haen en sal heden niet kraeijen, eer ghy drie mael sult verloochent hebben, dat ghy my kent.
| |
35
Ende hy seyde tot haer, r Als ick u uytsondt, sonder buydel, ende male, ende schoenen, heeft u oock yet ontbroken? Ende sy seyden, Niets.
| |
36
Hy seyde dan tot haer, 44 Maer nu, | |
| |
wie eenen buydel heeft, die neme hem, desgelijcks oock een male: ende die 45 geen en heeft, die verkoope sijn kleet, ende koope een sweert.
| |
37
Want ick segge u dat noch dit het welck geschreven is, in my moet volbracht worden, namelick, s Ende hy is met 46 de misdadige gereeckent. Want oock die dingen die van my [geschreven zijn,] 47 hebben een eynde.
| |
38
Ende sy seyden, Heere siet hier twee sweerden. Ende hy seyde tot haer, 48 Het is genoegh.
| |
39
t Ende uytgaende vertrock hy, 49 gelijck hy gewoon was, na den olijfbergh: ende hem volghden oock sijne discipelen.
| |
40
Ende als hy aen die plaetse gekomen was, seyde hy tot haer, Biddet, dat ghy niet in versoeckinge en komt.
| |
41
v Ende 50 hy scheydde hem van haer af, ontrent eenen steenworp, ende knielde neder, ende badt,
| |
42
Seggende, Vader, 51 of ghy wildet desen drinckbeker van my wech nemen! doch niet mijnen wille, x maer den uwen, geschiede.
| |
43
Ende van hem wiert gesien een Engel uyt den hemel, die hem versterckte.
| |
44
y Ende in 52 swaren strijt zijnde, badt hy te ernstiger. Ende sijn sweet wiert gelijck 53 groote droppelen bloets, die op de aerde afliepen.
| |
45
Ende als hy van het gebedt opgestaen was, quam hy tot sijne discipelen, ende vondt haer slapende van droefheyt.
| |
46
Ende hy seyde tot haer, Wat slaept ghy? Staet op ende biddet, op dat ghy niet in versoeckinge en komt.
| |
47
z Ende als hy noch sprack, siet daer een schare: ende een van de twaelve, die genaemt was Iudas, gingh haer voor, ende quam by Iesum, 54 om hem te kussen.
| |
48
Ende Iesus seyde tot hem, Iuda, verraet ghy den Sone des menschen met eenen kus?
| |
49
Ende die by hem waren siende wat daer geschieden soude, seyden tot hem, Heere, sullen wy met den sweerde slaen?
| |
50
a Ende 55 een uyt haer sloegh 56 den dienstknecht des Hoogenpriesters, ende hieuw [hem] sijn rechter oore af.
| |
51
Ende Iesus antwoordende seyde, Laetse tot hier toe [geworden.] Ende raeckte sijne oore aen, ende heelde hem.
| |
52
b Ende Iesus seyde 57 tot de Overpriesters ende de Hooftmannen des tempels, ende Ouderlingen, die tegen hem gekomen waren, Zijt ghy uytgegaen met sweerden ende 58 stocken als tegen eenen 59 moordenaer?
| |
53
Als ick dagelicks met u was in den tempel, soo en hebt ghy de handen tegen my niet uytgesteken: maer dit is uwe ure, ende 60 de macht der duysternisse.
| |
54
c Ende sy grepen hem ende leydden [hem wech,] ende brachten hem in 61 het huys des Hoogenpriesters, Ende Petrus volghde van verre.
| |
55
d Ende als sy vyer ontsteken hadden, in het midden van de zale, ende sy te samen neder saten, sat Petrus in het midden van haer:
| |
56
Ende een seker dienstmaeght siende hem by 62 het vyer sitten, ende hare oogen op hem houdende, seyde, Oock dese was met hem. [kolom]
| |
57
Maer hy verloochende hem, seggende, Vrouwe, ick en kenne hem niet.
| |
58
Ende korts daer na een ander hem siende, seyde, Oock ghy zijt van 63 die. Maer Petrus seyde, Mensche ick en ben niet.
| |
59
Ende als het ontrent een ure geleden was, bevestighde [dat] een ander, seggende, In der waerheyt oock dese was met hem: want hy oock 64 een Galileer is.
| |
60
Maer Petrus seyde, Mensche ick en weet niet wat ghy seght. Ende terstont als hy noch sprack 65 kraeyde de hane.
| |
61
Ende de Heere hem omkeerende, sagh Petrum aen, ende Petrus wiert indachtigh des woorts des Heeren, hoe hy hem geseght hadde, e Eer de hane 66 sal gekraeyt hebben, sult ghy my drie mael verloochenen.
| |
62
Ende Petrus na buyten gaende, weende bitterlick.
| |
63
f Ende de mannen, die Iesum hielden, bespotteden hem, g ende sloegen [hem.]
| |
64
Ende als sy hem overdeckt hadden, sloegen sy hem op ’t aengesicht, ende vraeghden hem, seggende, Propheteert wie het is, die u geslagen heeft.
| |
65
Ende vele andere dingen 67 seyden sy tegen hem, lasterende.
| |
66
h Ende als het dagh geworden was, 68 vergaderden 69 de Ouderlingen des volcks, ende de Overpriesters ende Schriftgeleerde, ende brachten hem in haren 70 Raet,
| |
67
Seggende, 71 Zijt ghy de Christus? segget ons. Ende hy seyde tot haer, Indien ick het u segge, ghy en sult het niet gelooven.
| |
68
Ende indien ick oock vrage, ghy en sult my niet antwoorden, ofte los laten.
| |
69
i 72 Van nu aen sal de Sone des menschen geseten zijn aen de rechter [hant] der kracht Godts.
| |
70
Ende sy seyden alle, Zijt ghy dan de Sone Godts? Ende hy seyde tot haer, 73 Ghy segget, dat ick het ben.
| |
71
Ende sy seyden, Wat hebben wy noch getuygenisse van noode? Want wy selve hebben het uyt sijnen mont gehoort.
|
-
a
- Exod. 12.15. Matth. 26.2. Marc. 14.1.
-
1
- Van dit feest siet Exod. 12. vers 14, etc. ende 23.14, etc.
-
2
- Namel. na twee dagen, Matth. 26. vers 2.
-
b
- Psalm 2.2. Ioan. 11.47. Actor. 4.27.
-
c
- Matth. 26.14. Marc. 14.10. Ioan. 13.27.
-
3
- Niet lichamelick, maer door sijn stercker ingeven, ende aenritsen. Siet Ioan. 13.2, 27.
-
4
- Dat is, de Overste des krijghsvolcks, dat den tempel van buyten bewaerde. siet vers 52. Actor. 4. vers 1. ende cap. 5. versen 24, 26.
-
5
- Namelick, dertigh silverlingen, Matth. 26. vers 15. Verstaet, als hy hem soude haer overgelevert hebben.
-
7
- Of, sonder schare, Dat is, in het afwesen van de schare die hem gemeenlick volghde.
-
d
- Matth. 26.17. Marc. 14.12, 13.
-
8
- Namelick, na de wet, op den veertienden dagh van d’eerste maent, Exod. 12. versen 6, 18. welcken dagh Christus onderhouden heeft, maer de Ioden hebben het uytgestelt tot op den volgenden dagh, om de reden aengeteeckent Matth. 26. vers 20.
-
9
- Namelick, Ierusalem, alwaer het Pascha alleen moeste geslachtet ende gegeten worden. siet Deuter. 16.5, 6, 7.
-
12
- Dat is, laet u seggen.
-
14
- Ofte, gespreyt, Dat is, met tafels toebereyt, ende met beddekens, daer op sy eertijts plaghten liggende te eten.
-
e
- Matth. 26.20. Marc. 14.17.
-
15
- Namelick, op welcke het Paeschlam gegeten moeste worden, op den veertienden dagh der eerster maent, na der sonnen ondergangh. Siet Exod. 12.6. Deuter. 16.6.
-
16
- Gr. met begeerte begeert. Een Hebreeusche maniere van spreken.
-
17
- Namelick, het gene door het Pascha was afgebeelt, na welcken tijt wy met Christo het geestelick Pascha houden, 1.Cor. 5.7.
-
18
- Dese eerste drinckbeker schijnt van Christo gegeven te zijn tot een besluyt van het Pascha, na der Ioden gewoonte, waer op de instellinge des Avontmaels terstont is gevolght, in welcke na het uytdeelen des broots oock de beker uytgedeelt is. siet versen 19, 20. ende 1.Corinth. 11.25.
-
f
- Matth. 26.26. Marc. 14.22. 1.Corinth. 11.23, 24.
-
19
- De verklaringe hier van siet Matth. 26.26.
-
20
- Ofte, overgegeven, namelick in den doot.
-
22
- D. dese wijn in den drinckbeker.
-
23
- Alsoo voeght Paulus dit woordeken is daer by, 1.Corinth. 11.25.
-
24
- D. een teecken ende zegel des Nieuwen Testaments ofte Verbonts, ’t welck bevestight is door het bloetvergieten Iesu Christi, Hebr. 9. versen 15, 16, 17.
-
25
- D. sal worden, Namelick, aen het kruyce.
-
g
- Matth. 26.23. Marc. 14.18. Ioan. 13.21.
-
h
- Psalm 41.10. Ioan. 13.18. Actor. 1.16.
-
26
- Gr. bepaelt, namelick door den raet ende voorsichtigheyt Godts, Actor. 2.23. ende 4.28.
-
28
- Of, strijt, welcke schijnt ontstaen te zijn overmits Christus, vers 18. hadde gesproken van het oprechten sijns Koninckrijcks.
-
29
- Of, geacht soude worden te zijn.
-
i
- Matth. 20.25. Marc. 10.42.
-
31
- D. hebben ende gebruycken wereltsche macht, welcke hier den Kerckendienaren verboden wort, 1.Petr. 5.3.
-
32
- Of, gelijck men nu spreeckt, genadige Heeren, D. haer worden groote tijtelen toegeschreven.
-
33
- D. die onder u meest wil geacht zijn. siet Matth. 20. vers 26.
-
34
- Gr. de jonger, D. de jonghste, ofte laetste, ofte minstgeachte. Want de jongelieden van wegen hare jonckheyt gemeynlick minder aensien hebben als de oude.
-
35
- D. Heer, ofte Meester.
-
m
- Matth. 20.28. Ioan. 13.14. Philip. 2.7.
-
37
- Dat is, bestelle, besette, ofte bespreke gelijck als by Testament, Hebr. cap. 9. vers 17.
-
38
- Dat is, gemeynschap hebt aen mijne vreughde ende heerlickheyt, gelijck ghy hier hebt aen mijn lijden ende verachtinge, Rom. 8.17. 2.Tim. 2.11, 12.
-
o
- Matth. 19.28. Apoc. 3.21.
-
39
- Siet hier van Matth. 19.28.
-
40
- Ofte, ge-eyscht, of, seer gesocht.
-
41
- D. herwaerts ende derwaerts worpen ofte schudden, gelijck ’t koorn als ’t gewannet, ofte gesift wort, sonder u eenige ruste te laten met d’eene versoeckinge op d’andere, 1.Petr. 5.8.
-
42
- Of, af en late, D. teenemael en verga, ofte uytgebluscht en worde, door de versoeckinge des satans die u sal bejegenen. Alsoo bidt hy oock voor alle geloovige, Ioan. 17.20. Rom. 8.34.
-
q
- Matth. 26.34. Marc. 14.30. Ioan. 13.38.
-
43
- Siet hier van Marc. 14.30.
-
r
- Matth. 10.9. Marc. 6. vers 8. Luce 9.3.
-
44
- D. van nu af ende hier naer als ick u ander mael sal uytsenden, sullen u sulcke swarigheden bejegenen, dat ghy u moet bereyden om veel gebreck te lijden, ende vele perijckelen uyt te staen, in ’t bedienen uwes ampts.
-
45
- Namel. sweert. Ofte, die geen buydel, ofte male en heeft, die verkoope, etc. Met welcke gelijckenisse Christus den Apostelen vermaent, gelijck in eenen geweldigen overval ende noot van vyanden een yegelick besigh is, om hem met sweerden ende andere wapenen te voorsien, om den vyant tegen te staen: dat sy oock alsoo in dese sware aenstaende tijden van vervolginge haer moeten voorsien met geestelicke wapenen, om daer door stercken wederstant te doen, Siet 2.Corinth. 10. vers 4. Ephes. cap. 6. vers 12. 1.Timoth. 1. vers 18. Het welck de Apostelen doe niet en verstonden dan van de uyterlicke wapenen, gelijck blijckt uyt het volgende 38 vers.
-
s
- Iesa. 53.12. Marc. 15.28.
-
47
- D. gaen na het eynde, om haest vervult te worden.
-
48
- Namelick, hier van geseght; de sake selve sal ’t haest wijsen van wat sweerden dat ick spreke, Ioan. 18.36.
-
t
- Matth. 26.36. Marc. 14.32. Ioan. 8.1. ende 18.1.
-
v
- Matth. 26.39. Marc. 14.35.
-
50
- Gr. hy wiert van haer afgeruckt.
-
51
- And. soo ghy wilt, neemt desen drinckbeker van my wech. Van dit gebedt Christi siet Matth. cap. 26. vers 39.
-
y
- Ioan. 12.27. Hebr. 5.7.
-
52
- Ofte, grooten anghst, benauwtheyt. Ende wort eygentlick geseght van de bangigheyt die yemant heeft eer den strijt aengaet; welcke hier in Christo geweest is, niet soo seer van wegen de aenstaende lichamelicke doot, maer van wegen den last des toorns Godts tegen de sonden der menschen, die hy droegh, Gal. 3.13. Hebr. 5. versen 7, 8, 9.
-
53
- Het Griecks woort beteeckent eygentlick droppelen van geronnen bloet: maer wort oock genomen voor groote dicke droppelen.
-
z
- Matth. 26.47. Marc. 14.43. Ioan. 18.3.
-
54
- Namelick, volgens het teecken, dat hy haer te voren gegeven hadde, Matth. cap. 26. vers 48.
-
a
- Matth. 26.51. Marc. 14.47.
-
56
- Genaemt Malchus, Ioan. 18.10.
-
b
- Matth. 26.55. Marc. 14.48.
-
57
- Namelick, tot eenige uyt deselve, van de andere gesonden om dit werck te beleyden, Matth. 26. vers 47.
-
60
- D. de macht die den duyvel, die een prince der duysternisse genaemt wort, Ephes. 6.12. ende sijne instrumenten, van Godt over my gegeven is, Col. 1.13.
-
c
- Matth. 26.57. Marc. 14. vers 53. Ioan. 18.12, 24.
-
61
- Namel. eerst tot Annas, ende daer na tot Cajaphas, Ioan. 18.13, 24.
-
d
- Matth. 26.69. Marc. 14.54, 66. Ioan. 18.16, 25.
-
62
- Gr. licht, D. vyer. Siet vers 55. ende Marc. 14.54.
-
63
- Namelick, discipelen Iesu.
-
64
- Alsoo het blijckt uyt sijn tale, Matth. cap. 26. vers 73.
-
65
- Namel. voor de tweede reyse, tegen den dageraet. Siet Marc. 14.72.
-
e
- Matth. 26.34, 75. Marc. 14.72. Ioan. 13.38. ende 18.27.
-
66
- D. sal sijn kraeijen ge-eyndight hebben.
-
f
- Matth. 26.67. Marc. 14.65.
-
g
- Iob 16.10. Iesa. 50.6. Ioan. 19.3.
-
67
- D. lasterlick van hem, ende tot hem sprekende.
-
h
- Psalm 2.2. Matth. 27.1. Marc. 15.1. Ioan. 18.28.
-
68
- Namel. voor de tweede reyse, om hem naerder te examineeren, ende Pilato over te leveren. Van de eerste vergaderinge siet Matth. 26.57.
-
69
- Gr. het Ouderlinghschap.
-
70
- Gr. Synedrion, waer van siet Matt. cap. 5. vers 22.
-
71
- Of, soo ghy de Christus zijt, segget ons.
-
i
- Matth. 16.27. ende 24.30. ende 25.31. ende 26.64. Marc. 14.62. Actor. 1.11. 1.Thess. 1.10. Apocal. 1.7. Dan. 7.9.
-
72
- Namel. na dat hy gedoot zijnde wederom sal opstaen van den dooden, ende ten hemel varen.
-
73
- Ofte, ghylieden seght het, want ick ben het. Siet van dese maniere van spreken Matth. 26.25.
|